Aklimatyzacja do gorącego klimatu

Co to jest aklimatyzacja do gorącego klimatu?

Pojęcie aklimatyzacji obejmuje przystosowanie się organizmu do zmian temperatury, ciśnienia i wilgotności powietrza, zmiany czasu oraz wysokości nad poziomem morza, które zachodzi w ciągu pierwszych dni pobytu w nowych warunkach. Pełny proces aklimatyzacji może trwać do kilku tygodni. Aklimatyzacja polega głównie na zmianach czynnościowych, rzadziej na zmianach dotyczących budowy organizmu człowieka. Gorący klimat różni się od umiarkowanego przede wszystkim wyższymi temperaturami, zatem aklimatyzacja do gorącego klimatu polega głównie na adaptacji do wyższej temperatury otoczenia.

Klimat tropikalny
Fot. Pixabay.com

Czym charakteryzuje się klimat tropikalny i gdzie występuje?

Klimat tropikalny formalnie obejmuje strefę międzyzwrotnikową, która rozciąga się wokół równika: od zwrotnika Raka, położonego na około 23° szerokości geograficznej północnej, do zwrotnika Koziorożca, wyznaczonego na około 23° szerokości geograficznej południowej. Natomiast rzeczywiste granice strefy gorącej stanowią izotermy średnich rocznych temperatur przekraczających 20°C, które w niektórych rejonach sięgają do 35° równoleżnika szerokości geograficznej północnej lub południowej. W związku z intensywnym nasłonecznieniem, w strefie międzyzwrotnikowej przez cały rok dochodzi do nagrzewania powierzchni Ziemi równoważonego przez cyrkulację atmosfery (czyli odpływ gorącego powietrza). W zależności od ilości opadów atmosferycznych, klimat tropikalny dzielimy na „tropik suchy” i „tropik wilgotny”.

W klimacie suchym opady deszczu wynoszą zwykle poniżej 250 mm rocznie, a wilgotność względna powietrza w godzinach popołudniowych wynosi poniżej 30%. Klimat tropikalny suchy cechuje się dużymi dobowymi różnicami temperatur, dochodzącymi do 50°C na terenach pustynnych - na przykład w Izraelu i Sudanie. W dzień temperatura powierzchni gruntu może osiągać 70-80°C. Z kolei w nocy temperatury bywają niskie, a nawet (ze względu na szybkie wypromieniowanie ciepła z powierzchni ziemi) możliwe są przymrozki.

Klimat tropikalny wilgotny występuje na terenach z intensywnymi opadami deszczu, gdzie względna wilgotność powietrza wynosi ponad 42%. Obszary tropiku wilgotnego najczęściej porastają lasy tropikalne („lasy deszczowe”). Szczególnie duże opady występują w okolicach równika (2000-4000 mm rocznie).

Dlaczego jest konieczna aklimatyzacja do wyższej temperatury otoczenia?

Człowiek, jako organizm stałocieplny, może prawidłowo funkcjonować jedynie w wąskim zakresie temperatur wnętrza ciała. Stała temperatura jest warunkiem prawidłowego działania wszystkich układów i narządów, w tym układu nerwowego. Chodzi o to, że tempo procesów biochemicznych, które zachodzą w organizmie zależy od temperatury i jest prawidłowe jedynie w niewielkim zakresie temperatur. Organizm człowieka dąży zatem do zachowania stałej temperatury wnętrza ciała. Warunkiem stabilnej temperatury jest zachowanie równowagi cieplnej, czyli stanu, w którym ilość ciepła wytwarzanego w organizmie i przyjmowanego z zewnątrz jest równoważona przez ilość ciepła oddawanego przez organizm. Nieodprowadzony nadmiar ciepła prowadzi do przegrzania ustroju.

O ile temperatura skóry, czyli powierzchni ciała, może podlegać wahaniom, o tyle temperatura wnętrza zdrowego ustroju stałocieplnego jest stabilna. Temperatura ustawiona w ośrodku termoregulacji w podwzgórzu wynosi 37,1°C. Temperatura mierzona w odbycie wynosi 36,9°C, natomiast mierzona w spoczynku pod pachą 36,6°C. Tropik jest dla Europejczyka - przystosowanego do klimatu umiarkowanego - środowiskiem nieprzyjaznym. Pod względem fizjologicznym aklimatyzacja polega na zmianie czynności narządów i układów, które biorą udział w utrzymaniu równowagi cieplnej organizmu.

Dostosowanie się do chłodu i zimna jest łatwiejsze, najczęściej wystarczy założenie odpowiedniego ciepłego ubioru, spożywanie bardziej kalorycznych posiłków i zwiększenie podstawowej przemiany materii. Dla organizmu trudniejsze jest dostosowanie się do wysokiej temperatury otoczenia. Ustrój stale wytwarza ciepło w wyniku przemiany materii, czyli wszystkich procesów życiowych. Nawet w stanie spoczynku jest to duża ilość ciepła - dorosły człowiek wytwarza około 100 kilokalorii na godzinę, które trzeba odprowadzić na zewnątrz by zachować stałą temperaturę ciała. Ilość wytwarzanego ciepła wydatnie wzrasta podczas wysiłku fizycznego, na przykład uprawiania sportu, biegania czy pracy fizycznej.

Jakie mechanizmy pozwalają na oddawanie ciepła w warunkach gorącego klimatu? W jaki sposób działa termoregulacja organizmu?

Największym wewnętrznym źródłem ciepła w spoczynku jest metabolizm, który zachodzi przede wszystkim w wątrobie, mięśniach i mózgu - około 80% energii przemian metabolicznych jest przekształcane ostatecznie w ciepło. W trakcie wysiłku fizycznego dochodzi do tego duża ilość ciepła wytwarzanego przez pracujące mięśnie szkieletowe. W warunkach klimatu gorącego dodatkowe obciążenie stanowi ciepło zewnątrzpochodne, czyli doprowadzane do organizmu ze środowiska zewnętrznego (np. przez promieniowanie słoneczne i styczność z nagrzanymi obiektami). Zwiększony dowóz ciepła do organizmu wymaga zrównoważenia przez zwiększone oddawanie ciepła, czyli aktywizację mechanizmów umożliwiających oddawanie ciepła (np. pocenia się).

Równowagą cieplną, czyli homeostazą termiczną organizmu zarządza układ termoregulacji. Jak każdy układ regulacyjny, składa się on z czujników (receptorów), ośrodka decyzyjnego i narządów wykonawczych, czyli efektorów. Neurony, które sterują termoregulacją, tworzą ośrodek termoregulacji znajdujący się w pniu mózgu i wzgórzu. W ośrodku funkcjonuje mechanizm nastawczy regulowanej temperatury, nazywany set point, którego zasada działania przypomina termostat. Neurony podwzgórza wykrywają różnicę pomiędzy nastawioną temperaturą, a temperaturą krążącej krwi i uruchamiają odpowiednio efektory wytwarzania lub oddawania ciepła. Najważniejszymi efektorami układu termoregulacji są mięśnie, które mogą wytwarzać ciepło (dreszcze), naczynia krwionośne skóry, które mogą się kurczyć lub rozszerzać, a także gruczoły potowe. Efektorami termoregulacji steruje wegetatywny układ nerwowy w sposób niezależny od woli i świadomości. Jeżeli organizmowi grozi przegrzanie, uruchamiane są reakcje, które nasilają oddawanie ciepła do otoczenia. Dodatkowo mechanizmy te są wspomagane przez zachowania, które służą ograniczeniu wytwarzania ciepła oraz zmniejszeniu ciepła przyjmowanego z zewnątrz (np. ograniczenie aktywności i spędzanie czasu w przewiewnym, zacienionym miejscu). W warunkach fizjologicznych istnieją cztery podstawowe mechanizmy wymiany ciepła z otoczeniem: promieniowanie, przewodzenie, konwekcja i parowanie wody z powierzchni ciała.

Promieniowanie to emisja energii w postaci promieniowania podczerwonego. Intensywność oddawania ciepła w mechanizmie promieniowania zależy od różnicy temperatur bezwzględnych powierzchni zwróconych do siebie. Regulacja oddawania energii na drodze promieniowania polega na zwiększeniu temperatury powierzchni ciała poprzez zwiększenie przepływu krwi w skórze i tkance podskórnej, co wzmacnia przepływ ciepła w kierunku środowiska. Mechanizm ten zawodzi jednak przy bardzo wysokich temperaturach otoczenia w warunkach klimatu gorącego. Przewodzenie jest to przepływ ciepła z ciała o wyższej temperaturze do ciała o niższej temperaturze dzięki przekazywaniu energii przez bezpośredni kontakt (np. ciała z powietrzem, wodą lub otoczeniem). Szybkość przewodzenia ciepła zależy od różnicy temperatur, pojemności i przewodnictwa cieplnego stykających się ciał. Podobnie jak w promieniowaniu, także w przewodzeniu regulacja oddawania ciepła polega na zwiększeniu przepływu w naczyniach krwionośnych skóry i tkanki podskórnej. Jeżeli temperatura otoczenia i przedmiotów, z którymi styka się skóra, przekracza temperaturę ustroju, mechanizm przewodzenia zawodzi.

Kolejny mechanizm - konwekcja - to oddawanie ciepła wraz z ruchem powietrza lub wody ogrzanych bezpośrednio przez ciało. Konwekcja nasila się wraz z różnicą temperatur oraz ruchem ośrodka, w którym znajduje się człowiek. Ruch powietrza szybszy niż 0,5 m/s zrywa laminarną warstwę powietrza wokół ciała, co istotnie zwiększa utratę ciepła. Oddawanie ciepła w mechanizmie konwekcji jest wykorzystywane przez stosowanie wentylatorów, natomiast ulega zaburzeniu, gdy skórę chroni odzież.

Najbardziej efektywnym mechanizmem oddawania ciepła jest parowanie wody ze skóry i dróg oddechowych, w tym parowanie potu. Odparowanie 1 ml wody pozwala na odprowadzenie około 2,5 kJ (600 kalorii) ciepła. Parowanie zależy od temperatury, ciśnienia atmosferycznego i wilgotności powietrza. Regulacja parowania polega na pobudzeniu gruczołów potowych do wytwarzania większej ilości potu, ponadto na zwiększeniu powierzchni parowania poprzez redukcję wielkości kropli potu i wzmożone wydzielanie łoju przez gruczoły łojowe. Mechanizm parowania, choć najbardziej wydajny, jest istotnym obciążeniem dla organizmu, ze względu na znaczną utratę wody i elektrolitów.

Ogólna ilość ciepła oddawanego opisanymi sposobami jest proporcjonalna do różnicy między średnią temperaturą skóry, temperaturą otoczenia i właściwościami ubioru. Opisane mechanizmy chłodzą ciało skutecznie, pod warunkiem, że otaczające powietrze ma temperaturę niższą niż 30°C. Naczynia skórne rozszerzają się, krążenie krwi w naczyniach skórnych przyspiesza, dzięki czemu efektywnie oddawane jest ciepło. W temperaturze 31–35°C naczynia skórne są maksymalnie rozszerzone. Jeśli temperatura wzrasta powyżej tej wartości, zostaje uruchomiony czynny mechanizm chłodzenia przez wydzielanie potu. W miarę wzrostu temperatury ciała, coraz większa liczba gruczołów potowych wydziela coraz większą ilość potu. Wydzielanie potu w warunkach klimatu gorącego może się zwiększyć aż do 2-3 litrów na godzinę, jednak organizm nie może długotrwale wytwarzać tak dużej ilości potu. W bardzo wysokiej temperaturze może on wydzielać ponad 10 litrów potu na dobę, co jednak wiąże się ze znaczną utratą płynów i soli mineralnych, która musi być na bieżąco uzupełniana. Brak wyrównania ilości wody i elektrolitów w organizmie prowadzi do wystąpienia szkodliwych dla zdrowia zaburzeń i objawów niedoboru, które mogą być nawet groźne dla życia. Pot, parując z powierzchni ciała, bardzo skutecznie chłodzi organizm. Wyparowanie 1 litra potu wymaga 600 kilokalorii i taka ilość ciepła jest odprowadzana z organizmu. Adaptacja do klimatu gorącego polega głównie na zmianach krążenia krwi, poprawie gry naczyniowej skóry i zwiększeniu sprawności wytwarzania potu, który staje się bardziej wodnisty, czyli zawiera mniej elektrolitów.

Na czym polega aklimatyzacja do gorącego klimatu?

Aklimatyzacja do gorącego klimatu polega przede wszystkim na zmianie zachowania się, w tym ograniczeniu do minimum wysiłku fizycznego oraz unikaniu miejsc nasłonecznionych i bezpośredniego kontaktu z nagrzanymi powierzchniami, zmianach czynności układu krążenia, gruczołów potowych oraz obniżeniu metabolizmu. Układ krążenia dostosowuje się przez wzrost częstotliwości akcji serca, przejściowe zwiększenie objętości krwi krążącej i lepsze ukrwienie skóry. Gruczoły potowe zwiększają ilość wytwarzanego potu, wcześniej rozpoczynają jego wytwarzanie oraz zmieniają jego skład. Pot po aklimatyzacji zawiera 2-3-krotnie mniej chlorku sodu. Zmniejszenie podstawowej przemiany materii i wytwarzania ciepła metabolicznego jest skutkiem zmniejszenia aktywności tarczycy.

Czym grozi przegrzanie organizmu?

Przegrzanie organizmu może prowadzić do rozwoju takich stanów chorobowych, jak: potówki, skurcze cieplne, wyczerpanie cieplne, udar cieplny i udar słoneczny. Zaburzenia termoregulacji, odwodnienie i towarzyszące im zaburzenia elektrolitowe mogą też zaostrzać choroby przewlekłe, takie jak choroba wieńcowa, niewydolność serca, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, niewydolność nerek, nadczynność tarczycy i choroby płuc, lub prowadzić do ujawnienia się chorób, które do tej pory przebiegały bezobjawowo.

Co to są potówki?

Potówki to zmiany skórne w postaci grudek i pęcherzyków o średnicy około 1 mm, które czasami występują w czasie pobytu w klimacie gorącym, szczególnie w warunkach wysokiej wilgotności względnej powietrza. Potówki powstają wskutek zaczopowania gruczołów potowych i gromadzenia się wydzielanego potu, który zalega w naskórku. Niekiedy towarzyszy temu odczyn zapalny. Potówkom może towarzyszyć świąd. Zmiany te najczęściej występują na szyi, na brzuchu oraz w okolicach pach i pachwin. Świąd utrudnia sen i wyzwala drapanie, które sprzyja nadkażeniom bakteryjnym. U niektórych osób potówki występują sezonowo - pojawiają się w gorącej porze roku i ustępują, gdy temperatura się obniży lub po zmniejszeniu się wilgotności powietrza. Bardziej podatne na wystąpienie potówek są osoby otyłe oraz małe dzieci. Zapobieganie potówkom polega na unikaniu przegrzania oraz na dbaniu o higienę skóry. Ponieważ czynnikiem wywołującym potówki jest nadmierne pocenie się, w czasie upału należy unikać zbędnego wysiłku fizycznego, spożywania gorących płynów i potraw oraz napojów alkoholowych.

Co to są skurcze cieplne?

Skurcze cieplne są najłagodniejszą postacią ogólnoustrojowych zaburzeń związanych z przegrzaniem organizmu. Polegają na bolesnych skurczach mięśni szkieletowych, zwłaszcza w nogach, które występują w trakcie lub po intensywnym wysiłku i poceniu się w środowisku o wysokiej temperaturze.

Co to jest wyczerpanie cieplne?

Wyczerpanie cieplne jest zaburzeniem związanym z utratą wody i soli z organizmu, cięższym niż skurcze cieplne. Występuje w sytuacji wysokiej temperatury i obfitego pocenia się bez odpowiedniego dostarczania płynu i soli mineralnych. Wyczerpanie cieplne pojawia się, gdy organizm nie jest w stanie schłodzić się prawidłowo, a nieleczone może prowadzić do rozwoju udaru cieplnego. Główną przyczyną wyczerpania cieplnego jest nadmierna utrata płynów i soli mineralnych wskutek długotrwałego pocenia się (np. w wyniku długiego przebywania na słońcu). Spada wówczas ciśnienie tętnicze, co powoduje uczucie silnego zmęczenia. Do objawów wyczerpania cieplnego należą: silne osłabienie, zwiększone pocenie się, blada i wilgotna skóra, szybkie, słabo wyczuwalne tętno, rzadziej nudności lub wymioty, a w ciężkich przypadkach zasłabnięcie.

Pomoc w wyczerpaniu cieplnym polega na przeniesieniu się w chłodniejsze miejsce, położeniu się i uzupełnianiu wody małymi porcjami. Wskazane jest zdjęcie ubrania, ewentualnie zastosowanie zimnych okładów. Jeśli przyczyną dolegliwości jest wyczerpanie cieplne, to po przeniesieniu w chłodniejsze miejsce i uzupełnieniu wody, osoba chora powinna w ciągu około pół godziny poczuć się lepiej. Jeżeli samopoczucie nie poprawia się lub pojawią się niepokojące objawy (np. wymioty czy zaburzenia świadomości), zachodzi podejrzenie udaru cieplnego i wówczas należy pilnie zgłosić się do lekarza.

Co to jest udar cieplny?

Udar cieplny czyli porażenie cieplne, jest ostrym, groźnym dla życia zaburzeniem termoregulacji spowodowanym wysoką temperaturą otoczenia i zaburzeniami wydzielania potu. Udar cieplny jest najcięższym skutkiem przegrzania. Rozwija się, gdy układ termoregulacji organizmu nie jest w stanie pozbyć się nadmiaru ciepła. Jest to stan zagrażający życiu, który wymaga natychmiastowej pomocy medycznej. Udar cieplny występuje po dłuższym działaniu na organizm wysokiej temperatury, często w połączeniu z wysoką wilgotnością i bardzo małym ruchem powietrza, co utrudnia parowanie potu. Temperatura ciała zwiększa się, a organizm nie jest w stanie samodzielnie jej obniżyć. Udaru cieplnego nie należy mylić z udarem słonecznym, który jest wywołany bezpośrednim działaniem promieni słonecznych na głowę. Natomiast udar cieplny może wystąpić u osoby, która wcale na słońcu nie przebywała.

Objawy udaru cieplnego

Udar cieplny mogą poprzedzać objawy wstępne, takie jak: bóle głowy, zamroczenie, niepokój, brak możności skupienia myśli, chwiejny chód i zawroty głowy, które pojawiają się na kilka godzin lub dzień przed wystąpieniem ciężkich objawów. Początek choroby jest nagły. Gwałtownie narasta osłabienie, pojawiają się nudności, bóle i zawroty głowy oraz ogólny niepokój. Temperatura ciała szybko wzrasta do 41-42°C. Chory bredzi lub traci przytomność i zapada w śpiączkę. Twarz osoby z porażeniem cieplnym jest maskowata (brak mimiki), a spojówki są przekrwione. Charakterystycznym objawem rozpoznawczym jest czerwona, najpierw wilgotna, potem sucha i gorąca skóra. Tętno jest przyspieszone do 100-130/minutę, częstość oddechu także zwiększa się do około 25-30 na minutę.

Udar cieplny jest ostatnim etapem reakcji organizmu na przegrzanie, które zwykle rozpoczyna się kurczami cieplnymi i wyczerpaniem cieplnym. Jeśli szybko nie zareaguje się na pierwsze objawy przegrzania, nie schłodzi się organizmu i nie uzupełni utraconej wody, może dojść do rozwoju udaru cieplnego. Gdy temperatura wnętrza ciała zwiększy się powyżej 41°C dochodzi do głębokich zmian na poziomie wielu tkanek, choć na pierwszy plan wysuwają się objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Zmiany te polegają na procesach uszkadzania białek i błon komórkowych. Prawie wszystkie komórki mogą wytworzyć ochronne białka szoku cieplnego (heat shock proteins - HSP), jednak ludzie w podeszłym wieku produkują ich mniej i przy braku aklimatyzacji do gorąca łatwiej mogą ulec udarowi cieplnemu. Przy przegrzaniu organizmu dochodzi też do przemieszczenia krwi z dużych naczyń krwionośnych do naczyń obwodowych, co może prowadzić do obniżenia ciśnienia tętniczego. Na udar cieplny podatne są małe dzieci, które nie mają wykształconych mechanizmów termoregulacji, ludzie starsi, przewlekle chorzy (na choroby układu krążenia, rozległe choroby skóry) oraz osoby przyjmujące leki, które upośledzają pocenie się (np. leki antycholinergiczne, neuroleptyki, leki przeciwhistaminowe, leki moczopędne i β-blokery).

Poza klasycznym udarem cieplnym, związanym z dostarczeniem ciepła z zewnątrz, możliwa jest też druga postać udaru, która rozwija się w wyniku nadmiernego wytwarzania ciepła przez wysiłek fizyczny wykonywany w wysokiej temperaturze otoczenia (hipertermia wysiłkowa). Ta postać udaru cieplnego dotyczy głównie ludzi młodych, ciężko pracujących (np. hutników, pracowników budowlanych), intensywnie trenujących sportowców oraz żołnierzy podczas ćwiczeń.

Ratowanie chorego z udarem cieplnym

Jeśli udar cieplny nie zostanie rozpoznany i nie usunie się chorego z gorącego środowiska oraz nie zastosuje właściwego leczenia, to w ciągu kilku godzin choroba może doprowadzić do śmierci.

W leczeniu najważniejsze jest szybkie ochłodzenie ciała. Należy zawinąć chorego w mokre prześcieradło i skierować na niego strumień powietrza z wentylatora lub klimatyzatora. W tym czasie trzeba często, co kilka minut, mierzyć temperaturę ciała, najlepiej w odbycie. Gdy temperatura wewnętrzna ciała spadnie do 39°C, to chłodzenie należy przerwać, ponieważ nadmierne przechłodzenie ciała jest również szkodliwe i może doprowadzić do zapaści krążeniowej, co pogorszy stan chorego. Opisany sposób chłodzenia jest bardzo skuteczny pod warunkiem, że wilgotność otoczenia jest niska, gdy powietrze jest suche i woda dobrze paruje. Przy dużej wilgotności powietrza parowanie wody jest nieefektywne i trudno schłodzić chorego w opisany sposób. Wówczas można polewać chorego wodą chłodzoną lodem lub zanurzyć go w wodzie z dodatkiem lodu. Po takim zabiegu ustrój zwykle odzyskuje zdolność termoregulacji i powraca zdolność pocenia się. Chorego trzeba stale monitorować, gdyż zdarza się nawrót objawów i ponowna utrata przytomności.

Ratowanie chorego z udarem cieplnym należy rozpocząć możliwie szybko, najpierw jednak wykluczając inne choroby, takie jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zatrucie lub złośliwą postać malarii tropikalnej, dlatego konieczna jest pomoc lekarska.

Co to jest udar słoneczny?

Udar słoneczny jest skutkiem nadmiernego przegrzania głowy. Gdy temperatura wewnątrz czaszki narasta, dochodzi do zwiększenia przepuszczalności naczyń krwionośnych oraz wzrostu ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego, którym towarzyszą objawy neurologiczne: silne bóle głowy i objawy podrażnienia opon (nudności, wymioty, zawroty głowy, drażliwość, przeczulica i nadwrażliwość na światło). W ciężkich postaciach udaru może dochodzić do obrzęku mózgu oraz zaburzeń świadomości, objawów ogniskowych i spowolnienia czynności serca. Poza obszarem twarzy i głowy skóra jest blada i sucha. Udar słoneczny rozwija się nagle. Najbardziej prawdopodobną przyczyną udaru słonecznego jest przeciążenie regulacji temperatury głowy, która u człowieka jest autonomiczna w stosunku do pozostałych części ciała.

Jak postępować w zespołach przegrzania związanych z działaniem klimatu gorącego?

Postępowanie ratunkowe w zespołach związanych z przegrzaniem ustroju polega na ochronie przed dalszym wzrostem temperatury ciała, obniżaniu temperatury metodami fizycznymi oraz nawodnieniu, wyrównaniu elektrolitów i przywróceniu równowagi kwasowo-zasadowej. W ciężkich przypadkach konieczne jest monitorowanie czynności życiowych, a nawet wspomaganie układu oddechowego i krążenia oraz ochrona ośrodkowego układu nerwowego przed uszkodzeniem.

Pierwsza pomoc polega na umieszczeniu chorego w chłodnym pomieszczeniu i jego szybkim schłodzeniu. Najlepiej zawinąć chorego w mokre prześcieradła i skierować na niego strumień powietrza z wentylatora lub klimatyzatora albo polewać chorego wodą chłodzoną lodem, czy też zanurzyć go w kąpieli z dodatkiem lodu. Choremu należy przez cały czas towarzyszyć i kontrolować czy jest przytomny i regularnie oddycha.

Co robić, by zapobiec zespołom przegrzania związanym w działaniem klimatu gorącego?

Profilaktyka zaburzeń cieplnych polega na używaniu odpowiedniego ubioru, właściwej organizacji pracy i wypoczynku, odpowiedniej, lekkostrawnej diecie, bogatej w sole mineralne i witaminy, oraz przyjmowaniu wystarczającej ilości napojów. Fizjologiczne możliwości szybkiej adaptacji do klimatu gorącego można zwiększyć poprzez trening adaptacyjny do wysokich temperatur. Organizm jest plastyczny i może w ramach adaptacji do wysokiej temperatury zmienić ukrwienie i pocenie się skóry, zmniejszyć wytwarzanie ciepła metabolicznego oraz zwiększyć wentylację płuc. Najważniejsze jest ograniczenie zbędnych ruchów, zwiększenie współczynnika pracy (czyli obniżenie odsetka energii chemicznej przekształcanej w ciepło) i ułatwienie oddawania ciepła. Po adaptacji pocenie następuje już podczas mniejszego wzrostu temperatury otoczenia, a ilość potu jest większa. Gruczoły łojowe skóry zwiększają wytwarzanie łoju - dzięki temu skóra jest natłuszczona, co sprawia, że krople potu są mniejsze i szybciej parują. Zmniejsza się także stężenie soli w pocie, co chroni organizm przed nadmierną jej utratą. Dzięki regulacji hormonalnej następuje zatrzymanie sodu oraz zwiększenie objętości przestrzeni zewnątrzkomórkowych, w których magazynowana jest woda. Objętość krążącej krwi zwiększa się, co ułatwia odprowadzanie ciepła z głębokich tkanek do skóry. Po pewnym czasie obciążenie serca się zmniejsza, a wzrost częstotliwości rytmu serca jest podczas wzrostu temperatury mniejszy niż u osób niezaaklimatyzowanych. Po aklimatyzacji organizm również psychicznie toleruje większe obciążenie cieplne i większe odwodnienie, gdyż podwyższa się próg uczucia pragnienia. W klimacie gorącym suchym (tropiku suchym) 80% poprawy efektywności termoregulacji zachodzi w ciągu pierwszych 7-10 dni pobytu. W klimacie tropikalnym wilgotnym czas ten jest zbliżony. Umiarkowany wysiłek fizyczny o charakterze wytrzymałościowym (60-90 minut dziennie) znacznie ułatwia i przyspiesza aklimatyzację. Osoby z lepszą wydolnością fizyczną szybciej aklimatyzują się do warunków klimatu gorącego, zwłaszcza suchego.

Co robić, by ułatwić aklimatyzację do klimatu gorącego?

Pierwszą zasadą jest uświadomienie sobie, że aklimatyzacja wymaga czasu, przynajmniej kilku dni, a u osób starszych i przewlekle chorych zwykle trwa dłużej.

  • Dlatego w pierwszych dniach pobytu w strefie klimatu gorącego, zanim ustrój nie dostosuje się do nowych warunków, nie należy planować i podejmować dużych wysiłków fizycznych.
  • W tropiku należy unikać bezpośredniego wystawiania się na działanie promieni słonecznych, należy przebywać w cieniu i nie eksponować się na działanie słońca (np. na plaży).
  • Nie należy siadać, ani kłaść się na nagrzanych powierzchniach.
  • Ubranie powinno być lekkie i przewiewne, najlepiej sprawdza się jasna, cienka i przewiewna odzież z bawełny.
  • Nie powinno się pić alkoholu w gorącej porze dnia, należy natomiast często popijać niewielkie ilości wody.
  • Trzeba dbać od zdrowie skóry poprzez higienę osobistą oraz unikać leków, które hamują pocenie się i ułatwiają wystąpienie udaru cieplnego (należy do nich np. atropina, wchodząca w skład mieszanek przeciwskurczowych stosowanych w chorobach przewodu pokarmowego i kamicy nerkowej).
  • Szkodliwy może być nadmiar kremów i olejków do opalania.

Intensywne pocenie się powoduje silne uczucie pragnienia, co zachęca do wypijania dużej ilości wody. Jednakże samo uczucie pragnienia jest mało czułym wskaźnikiem zwiększonego zapotrzebowania na wodę. W klimacie gorącym trzeba pić nieco więcej niż wystarcza do zaspokojenia pragnienia. Lepszym wskaźnikiem dobrego nawodnienia jest ilość i kolor wydalanego moczu: powinno się pić tyle, by oddawać dużo moczu o jasnym kolorze. Wydalanie małej ilości ciemnego moczu jest wskaźnikiem odwodnienia. Ze względu na utratę z potem soli (chlorku sodu), w klimacie gorącym należy dodatkowo dosalać potrawy lub nieco solić napoje. Należy reagować na pierwsze objawy przegrzania: potówki i skurcze cieplne.

Warunki środowiska w klimacie gorącym są trudniejsze do życia dla ludzi przystosowanych do klimatu umiarkowanego. Ryzyko zachorowania może zmniejszyć właściwa adaptacja do lokalnych warunków klimatycznych, która jest szczególnie ważna przy wyjazdach do gorącego wilgotnego klimatu dla podróżnych w starszym wieku. Okresem aklimatyzacji nazywa się początkowy okres pobytu w nowych warunkach klimatycznych, podczas którego organizm osoby podróżującej adaptuje się do odmiennych warunków otoczenia. Największe zmiany dotyczą układu krążenia, oddychania i skóry. Do odmiennego sposobu żywienia przystosowuje się również układ pokarmowy. Długość okresu adaptacyjnego zależy przede wszystkim od stanu zdrowia, wieku i wydolności fizycznej osoby podróżującej. U niektórych podróżujących aklimatyzacja może przebiegać wolniej, zwłaszcza u osób starszych i otyłych.

W związku z dużą utratą wody i elektrolitów (przez wydalanie i parowanie potu) mogą wystąpić zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, których skutkiem bywa wyczerpanie cieplne i kurcze mięśniowe. W czasie aklimatyzacji należy pić dużo wody, najlepiej w postaci napojów izotonicznych, w ilości co najmniej 3-4 litrów na dobę. Przy wysokiej temperaturze i wilgotności powietrza wykonywanie czynności związanych z dużym wysiłkiem i wytwarzaniem ciepła przez mięśnie, takich jak praca fizyczna czy uprawianie sportu, należy rozpoczynać wcześnie rano i przerywać w południe, gdy słońce jest najsilniejsze i temperatura najwyższa, a następnie kontynuować późnym popołudniem. Bardzo ważny jest regularny sen, co najmniej 7 godzin na dobę, odpoczynek w najgorętszej porze dnia oraz unikanie nadmiernego wysiłku fizycznego w pierwszych dniach pobytu.

27.07.2016
Zobacz także
  • Udar cieplny
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta