×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Ryzyko związane z podróżą do krajów tropikalnych i rozwijających się - strona 7

Ryzyko chorób zakaźnych, którym można zapobiec przez szczepienia ochronne

Realne ryzyko wielu chorób zakaźnych, którym można zapobiec za pomocą szczepień można skutecznie zmniejszyć przez wykonanie przed wyjazdem indywidualnie dobranych szczepień ochronnych. Jest to nie tylko bardzo skuteczna, ale też bardzo wygodna forma profilaktyki, która nie wymaga jakichkolwiek działań ze strony turysty podczas podróży, ponieważ szczepienia wykonuje się przed wyjazdem. Dalej przedstawiono ryzyko związane z chorobami, którym można skutecznie zapobiec za pomocą szczepień ochronnych.

Ryzyko chorób zakaźnych objętych obowiązkowymi szczepieniami w Polsce

Tężec

Tężec (łac. tetanus) jest występującym na całym świecie bakteryjnym zakażeniem przyrannym o ostrym przebiegu, do którego zwykle dochodzi przez zabrudzenie rany ziemią. Czynnikiem etiologicznym są beztlenowe bakterie - laseczki tężca (Clostridium tetani). W ranie, w warunkach beztlenowych laseczki tężca rozwijają się i wytwarzają toksynę, która uszkadza układ nerwowy, co objawia się zwiększonym napięciem i silnymi skurczami mięśni („skurcze tężcowe”). Rezerwuarem bakterii jest przewód pokarmowy zwierząt. Laseczki tężca są z odchodami wydalane do środowiska. Ponieważ jak wspomniano powyżej to właśnie wypadki i urazy, z racji dużej częstości występowania, stanowią jedne z największych zagrożeń dla podróżujących, konieczne jest uaktualnianie szczepień przeciwko tężcowi. Choroba występuje na całym świecie, jednak zakażenia są częstsze w krajach o niższych standardach higieny.

Błonica

Błonica (łac. diphtheria) jest ciężkim, ostrym zakażeniem górnych dróg oddechowych wywołanym przez maczugowca błonicy (Corynebacterium diphtheriae). Bakteria wytwarza toksynę, która powoduje powstanie na błonach śluzowych szarych nalotów - błon rzekomych, które krwawią przy próbie usunięcia, a przede wszystkim uszkadza różne narządy wewnętrzne (nerki, nadnercza, serce, wątroba i ośrodkowy układ nerwowy). Błonica może zajmować gardło, krtań, nos, rzadziej skórę. Choroba szerzy się głównie drogą kropelkową. Źródłem zakażenia jest chory człowiek, ozdrowieniec lub nosiciel. W krajach uprzemysłowionych błonica została wyeliminowana dzięki powszechnemu stosowaniu szczepień ochronnych. Jednak w krajach, gdzie odsetek zaszczepionych jest niedostateczny, błonica nadal występuje. Ponad 100 zachorowań na błonicę rocznie notuje się w krajach byłego Związku Radzieckiego (Ukraina, Kazachstan, Rosja), ponadto choroba występuje w Iranie, Iraku, Indiach, Mongolii i Syrii.

Występowanie błonicy na świecie

Ryc. 12. Występowanie błonicy na świecie
Kolorem czerwonym zaznaczono kraje, gdzie liczba zgłoszonych zachorowań przekracza 100 rocznie / źródło: Wikipedia

Krztusiec

Krztusiec (łac. pertussis) jest zakażeniem bakteryjnym, które przebiega jako ciężkie zapalenie oskrzeli o przewlekającym się charakterze, z charakterystycznymi napadami silnego, szczekającego kaszlu. Początkowo krztusiec przypomina przeziębienie, następnie dominującym objawem jest typowy, napadowy kaszel kończący się dusznością wdechową i „pianiem” lub wymiotami. Czynnikiem sprawczym choroby jest pałeczka krztuśca (Bordetella pertussis), która wytwarza toksynę krztuścową. Toksyna powoduje martwicę nabłonka dróg oddechowych z towarzyszącym zaburzeniem wydzielania śluzu i silnym pobudzeniem kaszlu. Chorują tylko ludzie. Źródłem zakażenia jest chory, a zakażenie przenosi się drogą kropelkową podczas kaszlu, poprzez wydzieliny z dróg oddechowych chorego. Szczepienia chronią przed zachorowaniem lub łagodzą przebieg krztuśca. Choroba występuje na całym świecie, szczególnie często w krajach o niskich odsetkach zaszczepionej populacji.

Polio

Polio czyli choroba Heinego-Medina (nagminne porażenie dziecięce, łac. poliomyelitis anterior acuta) jest groźną chorobą zakaźną, wirusowym zapaleniem rogów przednich rdzenia kręgowego, wywołanym przez wirusy polio, która może prowadzić do porażeń mięśni i trwałego kalectwa. Choroba przenosi się drogą fekalno-oralną. Polio zostało zupełnie wykorzenione na półkuli zachodniej, natomiast nadal występuje endemicznie w Nigerii, Afganistanie i Pakistanie, a pojedyncze przypadki notowano w Etiopii, Kamerunie, Kenii, Somalii, Syrii i Izraelu. Wszyscy podróżujący powinni być zaszczepieni przeciw polio. Zaleca się także by każdy człowiek otrzymał w życiu przynajmniej jedną dawkę przypominającą szczepionki. Dawka przypominająca szczepienia przeciwko polio jest szczególnie istotna przed wyjazdami na tereny endemiczne.

Rejony występowania polio
Ryc. 13. Rejony endemicznego występowania polio / źródło: Wikimedia Commons
Legenda:
kolor czerwony - kraje, gdzie polio występowało endemicznie w 2013 roku
kolor żółty - kraje, gdzie polio powróciło w 2013 roku
kolor zielony - kraje, gdzie występowały jedynie przypadki przywleczone (zaimportowane) polio w 2013 roku
kolor niebieski - kraje, gdzie wszystkie przypadki polio w 2013 roku były związane z krążeniem wirusa szczepionkowego (z doustnej, żywej szczepionki przeciw polio)

Ryzyko polio przedstawione graficznie
Ryc. 14. Ryzyko polio przedstawione graficznie*
Wielkość kraju jest proporcjonalna do liczby przypadków polio.
Polio Cases
*Mapki użyte do graficznego zobrazowania ryzyka wykonane przez Worldmapper powstały w ten sposób, że powierzchnię każdego kraju przeliczono proporcjonalnie do odwzorowywanego ryzyka i kraje, w których liczba przypadków jest mniejsza od średniej światowej, zmalały, a kraje, gdzie przypadków polio jest więcej niż przeciętnie, zwiększyły swoją powierzchnię.

Wirusowe zapalenie wątroby typu B

Wirusowe zapalenie wątroby (wzw B) wywołane przez zakażenie wirusem zapalenia wątroby B (hepatitis B virus - HBV). Potocznie określane jako „żółtaczka wszczepienna” występuje na całym świecie. Choroba nadal powoduje epidemie w Azji i Afryce oraz występuje endemicznie w Chinach a także wielu innych rejonach Azji. Około jednej trzeciej ludności świata było zakażonych HBV, z czego u 350 milionów zakażenie ma charakter przewlekły. W Polsce około 2% ludzi jest przewlekle zakażonych HBV, a 15-20% Polaków przebyło to zakażenie w przeszłości. Choroba przenosi się przez kontakt z zakażoną krwią oraz płynami ustrojowymi (zabiegi medyczne, preparaty krwiopochodne, tatuaże, piercing, narkotyki przyjmowane dożylnie, kontakty seksualne oraz drogą matczyno-płodową). Rezerwuar choroby stanowią ludzie. Okres wylęgania wynosi 14-180 dni. Wiele zakażeń, zwłaszcza u niemowląt i małych dzieci, przebiega bezobjawowo lub z niewielkimi objawami. W ostrej postaci choroby występują bóle brzucha, nudności, wymioty, złe samopoczucie, a w 1/3 przypadków - żółtaczka. Po kilku tygodniach ostre objawy stopniowo ustępują. W niewielkim odsetku przypadków może przebiegać pod postacią piorunującą, z towarzyszącą niewydolnością wątroby i wysoką śmiertelnością. U niektórych chorych zakażenie HBV przechodzi w stan przewlekły, co po latach może doprowadzić do rozwoju marskości wątroby i pierwotnego raka wątrobowokomórkowego. Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania chorobie są szczepienia ochronne.

Częstość zakażeń HBV na świecie
Ryc. 15. Częstość zakażeń HBV na świecie w 2005 roku / źródło: Wikimedia Commons
kolor brązowy - ponad 8%
kolor beżowy - 2-7%
kolor szary - mniej niż 2%

Ryzyko chorób zakaźnych, którym powinno się zapobiegać za pomocą szczepień ochronnych przed wyjazdem, a które nie są objęte obowiązkowymi szczepieniami w Polsce

Dur brzuszny

Dur brzuszny (tyfus, gorączka jelitowa) jest ostrą, ogólnoustrojową chorobą zakaźną wywoływaną przez Gram-ujemną bakterię - pałeczkę duru brzusznego (Salmonella typhi). Bakteria wytwarza endotoksynę, która jest odpowiedzialna za większość objawów chorobowych. Dur brzuszny występuje na całym świecie, jednak w krajach rozwiniętych zachorowania są bardzo rzadkie, natomiast w krajach o niskim statusie sanitarnym choroba występuje endemicznie. Dur brzuszny szerzy się drogą fekalno-oralną przez skażoną odchodami chorych i nosicieli wodę, produkty spożywcze (szczególnie mleko) oraz pośrednio przez owady, zwłaszcza muchy. Przy nieprzestrzeganiu higieny do zakażenia może także dojść przez bezpośredni kontakt z chorym lub nosicielem. Przebieg choroby można podzielić na 4 fazy, które trwają po około tydzień. Początkowe objawy choroby są niecharakterystyczne (osłabienie, złe samopoczucie, bóle głowy, utrata apetytu, stany podgorączkowe). Po kilku dniach objawy nasilają się, pojawiają się bóle brzucha, objawy zatrucia endotoksyną (bradykardia, powiększenie wątroby i śledziony, krwawienia z nosa, splątanie) oraz różowa wysypka („różyczka durowa”), czyli rumieniowa wysypka plamisto-grudkowa na skórze klatki piersiowej lub nadbrzusza. Gorączka narasta i utrzymuje się przez około 2-3 tygodni sięgając 39-40°C. Chory jest krańcowo wyczerpany. Pojawiają się powikłania: krwawienia z przewodu pokarmowego, perforacja jelita cienkiego, zapalenie otrzewnej, posocznica i zapalenie mózgu, które mogą doprowadzić do śmierci. Najczęstszym, groźnym powikłaniem duru brzusznego jest perforacja jelita z towarzyszącym krwawieniem i niedrożnością porażenną. Poprawa następuje po około 4 tygodniach choroby.

Występowanie duru brzusznego
Ryc. 16. Występowanie duru brzusznego na świecie / źródło: Wikimedia Commons
Kolorem brązowym zaznaczono tereny endemiczne, czerwonym silnie endemiczne (największego ryzyka zakażenia)

Wirusowe zapalenie wątroby typu A 

Wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A), czyli popularna „żółtaczka pokarmowa” jest (poza grypą) najczęściej występującą wśród podróżujących chorobą zakaźną, której można skutecznie zapobiec za pomocą szczepień ochronnych. Choroba występuje na całym świecie, głównie w Azji, Afryce, Ameryce Środkowej i Południowej w krajach o niższych standardach sanitarnych (ryc. 17.). Ryzyko zakażenia u niezaszczepionych podróżnych jest spore i wynosi od 3 do 20 przypadków wzw A na 1000 osób przebywających w krajach o niskich standardach sanitarnych przez co najmniej 1 miesiąc. Czynnikiem przyczynowym choroby jest wirus zapalenia wątroby typu A (hepatitis A virus - HAV), a rezerwuarem zakażenia człowiek. Do zakażenia dochodzi zazwyczaj drogą pokarmową, przez spożycie zanieczyszczonej wody lub żywności. Okres wylęgania choroby to 2-6 tygodni. Następnie, nagle pojawia się gorączka, ogólne osłabienie, nudności i bóle po prawej stronie brzucha, pod łukiem żebrowym. Kilka dni później może się pojawić żółtaczka i ciemne zabarwienie moczu. Zakażenie HAV u małych dzieci przebiega bardzo łagodnie lub bezobjawowo. U dorosłych może przebiegać ciężko, objawy mogą się utrzymywać przez kilka tygodni, a powrót do zdrowia następuje w ciągu kilku miesięcy. Około co dziesiąte dziecko oraz co piąty dorosły z WZW typu A wymaga hospitalizacji. Umieralność chorych rośnie wraz z wiekiem i wynosi ponad 2% wśród osób po 40. roku życia oraz aż 4% wśród osób po 60. roku życia. Zapobieganie - poza szczepieniem - polega na dokładnym myciu warzyw i owoców przed spożyciem oraz piciu wody ze sprawdzonego źródła np. oryginalnie butelkowanej.

Ryzyko zakażenia WZW typu A
Ryc. 17. Ryzyko zakażenia WZW typu A / źródło: Wikimedia Commons
Kolorem brązowym zaznaczono kraje dużego ryzyka zakażenia

Cholera

Cholera jest ostrą, bardzo groźną chorobą zakaźną przewodu pokarmowego wywołaną przez Gram-ujemną bakterię - przecinkowiec cholery (Vibrio cholerae). Należy do chorób szczególnie niebezpiecznych dla podróżujących, gdyż nieleczona może w ciągu zaledwie kilkunastu godzin doprowadzić do śmierci. Do zakażenia dochodzi zwykle przez spożycie zanieczyszczonej, nieprzegotowanej wody lub żywności (np. owoców morza). Rzadziej źródłem zakażenia jest bezpośredni kontakt z chorym. Cholera stanowi ogólnoświatowy problem. Rocznie zgłaszanych jest 3-5 milionów zachorowań oraz 100-120 tysięcy zgonów (dane niedoszacowane). Za cholerę odpowiedzialne są obecnie dwa serotypy przecinkowca (O1O139) wytwarzające toksynę. Cały czas trwa VII pandemia cholery wywołana przez serotyp O1, biotyp El Tor, która rozpoczęła się w 1961 roku. Dwie największe epidemie ostatnich lat miały miejsce w Zimbabwe (2009 rok, 98 tysięcy zachorowań) i na Haiti (2010 rok, 209 tysięcy zachorowań, 4 tysiące zgonów). Cholera występuje endemicznie w Indiach (zwłaszcza w delcie Gangesu i Brahmaputry) oraz Pakistanie (ryc. 18).

Profilaktyka

W rejonach występowania choroby należy bezwarunkowo przestrzegać higieny wody i żywności, przez co należy rozumieć zakaz kupowania żywności u ulicznych sprzedawców, picie tylko napojów fabrycznie butelkowanych i mycie rąk przed jedzeniem. Skuteczną formą profilaktyki jest doustna szczepionka inaktywowana. Pełen cykl szczepień należy ukończyć przynajmniej na tydzień przed planowanym wyjazdem. Badania farmakokinetyczne wykazały, że swoiste przeciwciała indukowane szczepionką przeciw cholerze neutralizują krzyżowo również enterotoksyczne szczepy Escherichia coli (ETEC), najczęstszy patogen biegunek podróżnych. Okazało się, że enterotoksyna LT wytwarzana przez bakterie Escherichia coli jest strukturalnie, funkcjonalnie i antygenowo podobna do enterotoksyny produkowanej przez Vibrio cholerae.

Występowanie cholery na świecie
Ryc. 18. Występowanie cholery na świecie / źródło: Wikimedia Commons
Na czerwono zaznaczono kraje z największym ryzykiem zakażenia

Ryzyko cholery wyrażone graficznie
Ryc. 19. Ryzyko cholery wyrażone graficznie w postaci powierzchni krajów przeliczoną proporcjonalnie do liczby przypadków cholery.*
*Mapki użyte do graficznego zobrazowania ryzyka wykonane przez Worldmapper powstały w ten sposób, że powierzchnię każdego kraju przeliczono proporcjonalnie do odwzorowywanego ryzyka i kraje, w których liczba przypadków jest mniejsza od średniej światowej, zmalały, a kraje, gdzie liczba przypadków cholery jest większa niż przeciętnie, zwiększyły swoją powierzchnię.

Kleszczowe zapalenie mózgu

Kleszczowe zapalenie mózgu jest wirusową chorobą przenoszoną przez kleszcze z rodzaju Ixodes, która często przebiega z zajęciem ośrodkowego układu nerwowego. Czynnikiem etiologicznym choroby jest wirus RNA z rodziny Flaviviridae. Jest to jedna z najczęstszych przyczyn zapalenia mózgu w Europie i w Azji (ryc. 20.). Do zakażenia zwykle dochodzi za pośrednictwem zakażonego kleszcza, rzadko przez spożywanie niepasteryzowanego mleka i nabiału pochodzącego od zakażonych zwierząt (np. kozy, krowy). Okres wylęgania choroby wynosi średnio dwa tygodnie (jest krótszy w przypadku zakażenia drogą pokarmową, w którym wynosi około 4 dni). Większość zakażeń przebiega niecharakterystycznie, jako choroba gorączkowa, rzadziej jako zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, dość rzadko jako typowe zapalenie mózgu. W razie rozwoju zapalenia mózgu u około 1/4 chorych pozostają trwałe następstwa choroby, takie jak porażenia ruchowe, napady drgawek, zmiany psychiczne, zaburzenia koncentracji oraz zaburzenia pamięci.


Ryc. 20. Występowanie kleszczowego zapalenia mózgu / źródło: Wikimedia Commons

Grypa

Grypa jest występującą na całym świecie, ostrą, bardzo zaraźliwą chorobą zakaźną układu oddechowego, która występuje sezonowo w postaci epidemii oraz sporadycznie jako pandemie. Zachorowania dotyczą osób w każdym wieku. Objawy grypy przybierają postać od łagodnej choroby przeziębieniowej, która przebiega z umiarkowaną gorączką, przez ostrą chorobę gorączkową z zajęciem dróg oddechowych, do zespołu ostrej niewydolności oddechowej, który może prowadzić do śmierci. Ze względu na opisany dość niecharakterystyczny przebieg kliniczny, pewne rozpoznanie grypy jest możliwe jedynie na podstawie badań laboratoryjnych. Zaraźliwość grypy utrzymuje się przez 8 dni: od dnia poprzedzającego wystąpienie objawów do 7 dni po ich wystąpieniu. Wirusy grypy charakteryzują się dużą zmiennością antygenową - łatwo mutują, co sprawia, że organizm staje się wrażliwy na ponowne zakażenie. Jest to ważne z punktu widzenia profilaktyki, ponieważ szczepienia ochronne trzeba powtarzać co roku. Na podstawie różnic w budowie, wirusy grypy klasyfikowane są jako trzy typy: A, B lub C. Najpoważniejsze zakażenia powoduje wirus grypy A, zaś wirus C wywołuje u ludzi choroby o łagodnym przebiegu. Wirusy grypy typu B występują jedynie u człowieka, grypa typu C u człowieka i świń, podczas gdy najważniejsze wirusy grypy typu A występują zarówno u ptaków, świń, koni, ssaków morskich, jak i u człowieka. Grypa może prowadzić do rozwoju poważnych powikłań, takich jak: zapalenie płuc, zaostrzenie wcześniej występujących chorób przewlekłych, szczególnie układu oddechowego (astma, POChP), krążenia (choroba wieńcowa) i chorób metabolicznych (cukrzyca), rzadziej zapalenia mięśnia sercowego, drgawek gorączkowych u dzieci, wreszcie zapalenia mięśni z mioglobinurią (ciemny mocz). Grypa jest szczególnie groźna dla kobiet w ciąży, osób starszych, przewlekle chorych, osób z upośledzoną odpornością (np. pacjenci otrzymujący glikokortykosteroidy, radioterapię lub chemioterapię przeciwnowotworową albo leki biologiczne z powodu chorób reumatycznych) oraz dla niemowląt. W Polsce dostępne są inaktywowane (zabite) szczepionki przeciw grypie zawierające antygeny trzech szczepów wirusów grypy (dwóch typu A i jednego typu B).

Wścieklizna

Wścieklizna jest jedną z najstarszych i budzących największe przerażenie chorób odzwierzęcych. Choroba cechuje się praktycznie 100% wskaźnikiem śmiertelności. Wścieklizna jest wywoływana przez wiele różnych gatunków wirusów z rodzaju Lyssavirus. Choroba występuje na całym świecie z wyjątkiem Antarktyki i niektórych wysp (np. Wielkiej Brytanii). Wścieklizna występuje endemicznie wśród dzikich ssaków oraz zwierząt domowych (np. kotów, psów i bydła). Najważniejszym rezerwuarem wścieklizny są psy, lisy, nietoperze i inne dzikie zwierzęta (np. skunksy i szopy pracze). Zwykle przenosi się na ludzi wskutek ukąszenia przez chore zwierzę. Możliwe jest też zakażenie przez kontakt śliny zakażonego zwierzęcia z błonami śluzowymi (np. spojówkami) lub uszkodzoną skórą człowieka. Przyjmuje się za ogólną regułę, że małe gryzonie, takie jak myszy, wiewiórki, świnki morskie, wiewiórki, szczury i króliki, które są wrażliwe na zarażenie wścieklizną, bardzo rzadko przenoszą wściekliznę na ludzi. W Europie wścieklizna lisów została częściowo opanowana przez szerokie stosowanie doustnej szczepionki. Najbardziej znana wścieklizna psów została wprawdzie praktycznie wyeliminowana w USA, Kanadzie i większości bogatych krajów, w tym w Polsce, jednak nadal powszechnie występuje w krajach Azji, przede wszystkim Indiach, i w Afryce. W efekcie psy są nadal odpowiedzialne za większość przypadków wścieklizny wśród ludzi. W samych Indiach rocznie dochodzi do 3,6 miliona pogryzień ludzi przez psy, czego następstwem jest około 30 000-50 000 zgonów z powodu wścieklizny. Okres wylęgania choroby wynosi zwykle 20-90 dni, choć rzadko może sięgać ponad roku. Okres wylęgania jest krótszy przy ekspozycji w miejscach bogato unerwionych, takich jak twarz. Uważa się, że w czasie wylęgania wirus wścieklizny przebywa w miejscu narażenia, dlatego tak ważne jest właściwe postępowanie z raną. Następnie wirus wnika do nerwów i przemieszcza się w kierunku rdzenia kręgowego i mózgu, w tempie około kilkudziesięciu milimetrów na dobę. Po wniknięciu do ośrodkowego układu nerwowego, wirus rozprzestrzenienia się w tkance mózgowej i drogą nerwów dostaje się do gruczołów ślinowych, gdzie mnoży się i jest wydalany w ślinie chorych zwierząt, które przenoszą chorobę. W ten sposób cykl się zamyka.

Profilaktyka poekspozycyjna wścieklizny

Przy braku możliwości leczenia szczególnie ważne staje się zapobieganie zachorowaniu po narażeniu. Profilaktyka poekspozycyjna (czyli prowadzona po narażeniu pacjenta na kontakt z wirusem) składa się z miejscowego oczyszczenia rany oraz uodpornienia czynnego i biernego. Opatrzenie rany ma zasadnicze znaczenie, gdyż może zmniejszyć ryzyko zakażenia wścieklizną aż o 90%. Zaleca się dokładne umycie miejsca ekspozycji (np. rany kąsanej, zadrapania, oślinienia) wodą z mydłem, a następnie zdezynfekowanie środkiem na bazie spirytusu. Na podstawie wywiadu dotyczącego ekspozycji i danych na temat lokalnej sytuacji epidemiologicznej (czy wścieklizna często występuję na terenie, gdzie doszło do ekspozycji), lekarz decyduje czy celowe jest podanie immunoglobuliny i szczepionki. Podanie immunoglobuliny przeciwko wściekliźnie określa się jako uodpornienie bierne, podanie szczepionki przeciwko wściekliźnie jako uodpornienie czynne. Profilaktyka wścieklizny u osób uprzednio nieszczepionych powinna się składać z uodpornienia biernego i uodpornienia czynnego. Immunoglobulina przeciwko wściekliźnie zapewnia natychmiastowe działanie przeciwciał neutralizujących wirusa. Własne przeciwciała ochronne neutralizujące wirusa powstają po około 7 do 10 dni w reakcji na szczepionkę. Przeciwciała utrzymują się następnie przez kilka lat. Zastosowana profilaktyka wścieklizny będzie zależała od rodzaju ekspozycji, od tego czy zwierzę można poddać obserwacji oraz od historii poprzednich szczepień. W uproszczeniu, jeżeli ktoś został wcześniej zaszczepiony przeciwko wściekliźnie, to zamiast zalecanych 5 dawek wystarczą mu dwie dawki szczepionki, nie trzeba też podawać drogiej i trudno dostępnej ludzkiej immunoglobuliny. Profilaktykę poekspozycyjną wścieklizny powinno się rozpocząć tak szybko, jak to możliwe po narażeniu.

Profilaktyka przedekspozycyjna (szczepienia ochronne przeciwko wściekliźnie)

Przedekspozycyjne szczepienia przeciwko wściekliźnie powinno się koniecznie zastosować u osób narażonych zawodowo na wściekliznę (np. weterynarze, myśliwi, pracownicy ZOO, grotołazi), jak też osób podróżujących na obszary częstego występowania wścieklizny, szczególnie do Indii. Podstawowy schemat szczepień składa się z 3 dawek szczepionki. Ryzyko zachorowania osoby szczepionej jest bardzo małe. Ze względu na śmiertelny charakter wścieklizny, jeżeli osoba zaszczepiona będzie narażona na zakażenie, otrzyma jedynie 2 dawki przypominające szczepionki (podawane w dniu narażenia i w 3. dniu po narażeniu), natomiast uniknie kolejnych 3 dawek szczepionki oraz podania kosztownej i trudno dostępnej immunoglobuliny, która powinna być zastosowana możliwie szybko po narażeniu. W Indiach, gdzie notuje się największą liczbę przypadków wścieklizny, immunoglobulinę przeciwko wściekliźnie można dostać tylko w największych miastach.

Wścieklizna, mapa zachorowań
Ryc. 21. Ryzyko zgonu na wściekliznę przedstawione graficznie
Powierzchnia kraju jest proporcjonalna do liczby zgonów.*
*Mapki użyte do graficznego zobrazowania ryzyka wykonane przez Worldmapper powstały w ten sposób, że powierzchnię każdego kraju przeliczono proporcjonalnie do odwzorowywanego ryzyka i kraje, w których liczba przypadków jest mniejsza od średniej światowej, zmalały, a kraje, gdzie liczba przypadków zgonu na wściekliznę jest większa niż przeciętnie, zwiększyły swoją powierzchnię.

Japońskie zapalenie mózgu

Japońskie zapalenie mózgu (Japanese encephalitis - JE) to najczęstsze wirusowe zapalenie mózgu na Dalekim Wschodzie. Corocznie notuje się 30 000-50 000 nowych zachorowań. Choroba jest wywoływana przez wirusy JE - arbowirusy z rodziny Flaviviridae - i przenoszona przez ukłucia komarów z rodzaju CulexAedes. Rezerwuarem wirusów JE są ptaki brodzące, które żyją na terenach podmokłych, oraz trzoda chlewna. Japońskie zapalenie mózgu występuje na Dalekim Wschodzie, w Azji Południowo-Wschodniej, w Indiach, na Sri Lance, w Pakistanie, Nepalu oraz Papui Nowej Gwinei (ryc. 22.). Okres wylęgania to 6-16 dni. Zdecydowana większość zakażeń wirusem JE przebiega bezobjawowo lub w formie niecharakterystycznej jako łagodna grypopodobna choroba. U około 1% zakażonych obserwuje się ciężką postać choroby przebiegającą z zapaleniem mózgu, zaburzeniami świadomości i objawami ogniskowymi takimi jak deficyty neurologiczne i niedowłady. Ponieważ zakażenia wirusem JE są bardzo częste, jest ono najczęstszym zapaleniem mózgu w rejonie występowania. Śmiertelność w wyniku japońskiego zapalenia mózgu sięga 30%. Trwałymi następstwami choroby mogą być padaczka, niedowłady, ataksja, parkinsonizm, osłabienie siły mięśniowej i zaburzenia psychiczne.


Ryc. 22. Występowanie japońskiego zapalenia mózgu / źródło: Wikimedia Commons

Zapobieganie JE polega na stosowaniu repelentów, moskitier, siatek w oknach pomieszczeń, noszeniu odpowiednich ubrań (długie rękawy i nogawki) oraz stosowaniu szczepień ochronnych.

Ryzyko chorób zakaźnych, przeciwko którym szczepienia mogą być wymagane do przekroczenia granicy niektórych krajów

Do tej kategorii chorób należy żółta gorączka oraz choroba meningokokowa. Szczepienia przeciw meningokokom (przeciwko czterem serogrupom: A, C, W135, Y) jest wymagane przy pielgrzymce do Mekki (hadżdż), a szczepienie przeciwko żółtej gorączce - przy wjeździe do niektórych krajów Afryki i Ameryki Południowej. Potwierdzeniem szczepienia przeciw żółtej gorączce jest międzynarodowy Certyfikat Szczepień, zgodny z wzorem WHO („międzynarodowa żółta książeczka szczepień”). Szczepienie przeciwko żółtej gorączce i wydawanie certyfikatów przeprowadzają wybrane punkty szczepień w Polsce. Aktualna lista punktów jest dostępna na stronach Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

Wykaz krajów w których konieczne jest szczepienie przeciw żółtej gorączce jest dostępny na stronie WHO

Choroba meningokokowa

Sporadyczne przypadki zachorowań wywołanych przez Gram-ujemne bakterie, meningokoki (Neisseria meningitidis), występują na całym świecie u osób w każdym wieku, jednak najczęściej u dzieci w pierwszych latach życia. Drugi szczyt zachorowań dotyczy młodzieży i młodych dorosłych. Lokalne ogniska zachorowań występują najczęściej w jednorodnych społecznościach, takich jak studenci w akademikach czy wojskowi w koszarach. Czynnikiem ryzyka sprzyjającym rozwojowi choroby jest upośledzenie odporności (niedobór składników dopełniacza, brak śledziony). Meningokoki są zróżnicowane pod względem antygenowym. Dzielimy je na 13 grup serologicznych. Opracowano szczepionki przeciwko najważniejszym 5 grupom serologicznym meningokoków (A, B, C, W135, Y). Co roku na świecie występuje około 500 000 zachorowań i ponad 50 000 zgonów z powodu choroby meningokokowej. Zapadalność jest bardzo zróżnicowana. W Europie, w tym w Polsce, choroba jest rzadka (około 1,1/100 000 mieszkańców) i wywoływana przez grupy serologiczne B i C, natomiast w Afryce regularnie wywołuje epidemie (grupy serologiczne A, W135). W czasie epidemii zapadalność może sięgać 1% populacji (1000/100 000 mieszkańców). W Afryce Subsaharyjskiej występuje „pas meningokokowy” (meningitis belt). Jest to strefa, która rozciąga się przez cały kontynent: od Senegalu do Etiopii, gdzie występuje największe ryzyko zakażeń meningokokowych. W tym rejonie corocznie występują duże ogniska zachorowań, które rozpoczynają się w porze suchej (od listopada do czerwca) i kończą wraz z nadejściem pory deszczowej. Główną przyczyną są meningokoki grupy A. Najcięższą postacią zakażeń meningokokowych jest inwazyjna choroba meningokokowa, ciężkie, uogólnione zakażenie bakteryjne, które może przebiegać jako posocznica (sepsa) lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Szczepienia ochronne zapewniają odporność swoistą dla grupy serologicznej, czyli chronią tylko przeciwko tym grupom serologicznym meningokoków, które zawierają w swoim składzie.


Ryc. 23.

Żółta gorączka

Żółta gorączka (żółta febra) to tropikalna choroba zakaźna wywoływana przez wirusa żółtej gorączki (Flavivirus) z rodziny Flaviviridae. Choroba może przebiegać pod różnymi postaciami klinicznymi - od łagodnych objawów do ciężkiej choroby, prowadzącej do śmierci. Nazwa „żółta gorączka” pochodzi od żółtaczki występującej u części chorych. Wyróżnia się dwie postaci żółtej gorączki: miejską, w której rezerwuarem patogenów jest człowiek, a wektorem komar Aedes aegypti, oraz klasyczną postać leśną, w której rezerwuarem wirusów są małpy, a wektorami komary z rodzaju Haemagogus, Sabethes oraz Aedes. Żółta gorączka występuje w strefie tropikalnej i subtropikalnej Afryki Subsaharyjskiej oraz Ameryki Środkowej i Południowej.

Żółta gorączka, Ameryka Południowa Żółta gorączka, Afryka
Ryc. 24. Występowanie żółtej gorączki w strefie tropikalnej / źródło: CDC

Okres wylęgania żółtej gorączki wynosi 3-6 dni. Początek choroby jest nagły i niecharakterystyczny. U chorych występuje złe samopoczucie, gorączka narastająca do 40°C, dreszcze i bóle głowy. Choroba najczęściej przebiega łagodnie, wówczas przebieg jest jednofazowy. Objawy ustępują po około tygodniu, a przebycie choroby pozostawia odporność na całe życie. Przy ciężkim przebiegu żółtej gorączki tradycyjnie wyróżnia się trzy okresy: początkowy okres objawów ogólnych, następnie okres przejściowej, pozornej poprawy (1-2 dni) z normalizacją temperatury ciała. Następnie gorączka powraca, zwykle towarzyszy jej żółtaczka, a w ciężkich przypadkach także zaburzenia krzepnięcia z takimi objawami, jak wybroczyny i wylewy widoczne na błonach śluzowych, krwawe wymioty, krwawienia do przewodu pokarmowego i narządów wewnętrznych. Wystąpienie objawów skazy krwotocznej jest związane ze złym rokowaniem. Może dojść do rozwoju niewydolności nerek, a nawet śpiączki mocznicowej. Ciężkie przypadki żółtej gorączki mogą prowadzić do śmierci w przebiegu śpiączki i/lub krwawienia do przewodu pokarmowego.

Zapobieganie żółtej gorączce

W rejonach endemicznego występowania choroby w Afryce, Ameryce Środkowej i Południowej konieczne jest stosowanie repelentów, moskitier, siatek w oknach pomieszczeń i właściwy ubiór (długie rękawy i nogawki), zwłaszcza w okresie od zmierzchu do świtu. Najskuteczniejsze zapobieganie żółtej gorączce polega na szczepieniach ochronnych. Jednorazowa dawka powoduje uodpornienie na 10 lat.

Ryzyko żółtej gorączki na świecie
Ryc. 25. Ryzyko żółtej gorączki na świecie przedstawione graficznie w postaci wielkości poszczególnych krajów dopasowanej do liczby przypadków żółtej gorączki*
*Mapki użyte do graficznego zobrazowania ryzyka wykonane przez Worldmapper powstały w ten sposób, że powierzchnię każdego kraju przeliczono proporcjonalnie do odwzorowywanego ryzyka i kraje, w których liczba przypadków jest mniejsza od średniej światowej, zmalały, a kraje, gdzie liczba przypadków żółtej gorączki jest większa niż przeciętnie, zwiększyły swoją powierzchnię.

Podsumowanie

Podróżowanie zawsze wiąże się różnymi rodzajami zagrożeń: niebezpieczeństwami towarzyszącymi samej podróży, wypadkami, przestępstwami kryminalnymi (np. kradzieżą bagażu czy pieniędzy), ryzykiem utraty dokumentów i odpowiedzialności prawnej, zagrożeniami związanymi z katastrofami naturalnymi, jak trzęsienia ziemi, huragany i powodzie oraz zagrożeniami dla zdrowia.

Dla mieszkańców Polski podróże w rejony tropikalne związane są z dużym ryzykiem zachorowania na ostrą biegunkę, choroby zakaźne przenoszone przez owady, w tym malarię, oraz choroby pasożytnicze. Dzieje się tak, ponieważ z racji cieplejszego klimatu oraz znacznie gorszych warunków sanitarnych panujących w mniej rozwiniętych krajach, choroby zakaźne występują znacznie częściej w strefie tropikalnej. Ponadto w krajach mniej rozwiniętych nadal występują choroby, które zostały w Polsce wyeliminowane za pomocą powszechnych szczepień ochronnych (np. polio czy odra). Wreszcie, polscy turyści, żyjący na co dzień w dobrych warunkach sanitarnych i klimacie umiarkowanym, nie są zaadaptowani do klimatu gorącego, jak też są znacznie bardziej podatni na choroby zakaźne niż miejscowa ludność, która przystosowała się do lokalnych warunków klimatyczno-sanitarnych. Z wymienionych przyczyn warto przygotować się do podróży pod względem zdrowotnym. Racjonalne podejście polega na sensownych działaniach uprzedzających, które obejmują: samodzielną edukację, poradę lekarza zajmującego się medycyną podróży, szczepienia ochronne przeciwko najważniejszym chorobom, których można uniknąć w ten sposób, skompletowaniu wyposażenia na wyjazd, w tym odzieży, butów, preparatów odstraszających komary i apteczki podróżnej, ubezpieczenia się od kosztów leczenia i w razie potrzeby zakupie leków przeciwmalarycznych. Szczególnie ważne jest wykonanie przed wyjazdem indywidualnie dobranych szczepień ochronnych, gdyż jest to bardzo skuteczna i wygodna profilaktyka, która w czasie podróży nie wymaga jakichkolwiek dalszych działań ze strony turysty - wszystko załatwia się przed wyjazdem.

Szczególnym ryzykiem obarczone są podróże małych dzieci, osób starszych i przewlekle chorych. Osoby takie powinny bezwzględnie skorzystać z porady lekarza zajmującego się medycyną podróży co najmniej 6-8 tygodni przed podróżą do tropiku oraz ubezpieczyć się od kosztów leczenia, najlepiej kupując polisę, która pokrywa koszty nagłej podróży powrotnej do Polski w razie zachorowania.

18.07.2016
strona 7 z 7
Zobacz także
  • Zapobieganie chorobom odzwierzęcym
  • Biegunka podróżnych
  • Jakie konsultacje lekarskie potrzebne są przed wyjazdem?
  • Ochrona przed owadami w tropiku
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta