×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zapobieganie chorobom zakaźnym i pasożytniczym w podróży

Co można zrobić, by zapobiec chorobom zakaźnym i pasożytniczym w podróży?

Ryzyko zachorowania na choroby zakaźne i pasożytnicze, które występują znacznie częściej w regionach świata o ciepłym klimacie podzwrotnikowym i tropikalnym oraz na terenach, które charakteryzują się złymi warunkami sanitarnymi, nadal w dużej mierze zależy od zachowania osoby podróżującej. Do podstawowych sposobów zapobiegania niektórym chorobom zakaźnym należą szczepienia ochronne, będące najważniejszym elementem przygotowania się przed wyjazdem, oraz przestrzeganie szeroko rozumianej higieny w czasie trwania podróży. Należy w miarę możliwości zapewnić sobie pomieszczenia do spania i środki transportu o najlepszej możliwej jakości.

zapobieganie chorobom w podróży
Fot. Pixabay.com

W podróży trzeba bezwarunkowo przestrzegać kilku opisanych poniżej podstawowych zasad, które znacznie zmniejszają ryzyko zachorowania na choroby zakaźne i pasożytnicze

Ochrona przed ukąszeniami owadów

Owady i pajęczaki są wektorami wielu groźnych chorób zakaźnych i pasożytniczych, w tym malarii, dengiżółtej gorączki. Jeżeli unikniemy ukąszenia przez stawonogi, unikniemy tym samym zachorowania na choroby zakaźne, które one przenoszą. Ochrona polega na omijaniu terenów występowania przenosicieli oraz pozostawaniu w pomieszczeniach zamkniętych w okresach i ich największej aktywności, czyli unikanie przebywania na otwartym terenie od zmierzchu do świtu. W przypadkach, kiedy jest to niemożliwe, potrzebne jest podejście kompleksowe – jednoczesne stosowanie kilku sposobów zapobiegania ugryzieniom przez stawonogi.

Ochrona przed stawonogami polega na:

  • noszeniu właściwego ubrania z długimi nogawkami spodni i rękawami koszuli
  • używaniu nakryć głowy, które chronią również kark (np. kapeluszy)
  • stosowaniu repelentów
  • spaniu w łóżkach z moskitierami
  • stosowaniu klimatyzacji w zamkniętych pomieszczeniach oraz siatek na oknach i na kratkach wentylacyjnych

Ochrona przed pogryzieniem przez zwierzęta

Ochrona przed pogryzieniem polega na:

  • unikaniu styczności z lokalnymi zwierzętami, zarówno domowymi (psy, koty), jak i dzikimi (np. lisy, małpy, szopy) – należy unikać dotykania i karmienia zwierząt
  • spaniu przy zamkniętych oknach lub w zamkniętych namiotach, by utrudnić dostanie się zwierząt (małpy, nietoperze)
  • jak najszybszym przemyciu wodą z mydłem ewentualnych zranień po pogryzieniu lub zadrapaniu przez zwierzę i niezwłocznym zgłoszeniu się  po pomoc do placówki ochrony zdrowia (profilaktyka poekspozycyjna wściekliznytężca).

Higiena wody, żywności i żywienia

Woda z kranu w krajach o niedostatecznych warunkach sanitarnych zwykle nie nadaje się bezpośrednio do spożycia, gdyż nie wszystkie drobnoustroje są niszczone przez chlorowanie (np. cysty pierwotniaków Giardia lamblia czy Cryptosporidium parvum).

Przed spożyciem woda kranowa powinna być filtrowana i odkażana, a najlepiej przegotowana. Dzienna podaż wody musi być wystarczająca. Lód stosowany do schładzania napojów należy przygotowywać wyłącznie z wody bezpośrednio zdatnej do spożycia, najlepiej przegotowanej. W strefie klimatu gorącego zapotrzebowanie kaloryczne organizmu jest mniejsze niż w klimacie umiarkowanym, natomiast pożywienie powinno zawierać wszystkie niezbędne składniki odżywcze, co zapewnia urozmaicony jadłospis, bogaty w owoce i warzywa. Ważny jest prawidłowy rozkład przyjmowanych porcji pożywienia w ciągu dnia.

Podczas największych upałów posiłki powinny być lekkostrawne i niskokaloryczne. W klimacie tropikalnym należy unikać alkoholu i dużych ilości kawy, które mają działanie odwadniające. Powinno się unikać bardzo zimnych produktów (lody, mrożone napoje), a także posiłków zbyt gorących. Najlepiej spożywać mleko lub jogurty fabrycznie pakowane. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na higienę przygotowywania posiłków. W klimacie gorącym bardzo łatwo może dojść do zatruć pokarmowych. Wszystkie posiłki należy zjadać w dniu ich przyrządzenia. Ważnym elementem zapobiegania zatruciom pokarmowym jest ochrona produktów spożywczych przed ich zanieczyszczeniem przez owady (np. muchy) i wydaliny ludzi i zwierząt.

Najważniejsze zachowania higieniczne polegają na:

  • każdorazowym myciu rąk wodą z mydłem przed jedzeniem; jeśli woda i mydło nie są dostępne, można zastosować żele i chusteczki ze środkiem dezynfekcyjnym
  • piciu tylko butelkowanych napojów lub przegotowanej wody, ewentualnie wody odkażonej specjalnymi środkami
  • powstrzymaniu się od picia napojów z lodem niewiadomego pochodzenia
  • powstrzymaniu się od spożywania żywności pochodzącej od ulicznych sprzedawców
  • zrezygnowaniu ze spożywania produktów mlecznych, jeśli nie mamy pewności czy były pasteryzowane.

Zmniejszenie ryzyka urazów i wypadków komunikacyjnych

Unikanie urazów i wypadków komunikacyjnych, które są główną przyczyną obrażeń ciała osób podróżujących i wiążą się z ryzykiem korzystania z miejscowej służby zdrowia oraz, pośrednio, zakażeń szpitalnych, polega na bezwarunkowym:

  • unikaniu picia alkoholu przed planowanym prowadzeniem pojazdu
  • zapinaniu pasów bezpieczeństwa
  • używaniu fotelików samochodowych dla dzieci
  • używaniu kasków podczas jazdy rowerem/motocyklem
  • unikaniu korzystania z przepełnionych autobusów lub mikrobusów
  • poruszaniu się tylko przy świetle dziennym i unikanie jazdy po zmierzchu.

Aklimatyzacja

Warunki środowiska w klimacie gorącym są trudniejsze do życia dla osób przystosowanych do klimatu umiarkowanego. Ryzyko zachorowania może zmniejszyć właściwa adaptacja do lokalnych warunków klimatycznych, która jest szczególnie ważna podczas wyjazdów do krajów o gorącym wilgotnym klimacie oraz w wysokie góry dla podróżnych w starszym wieku. Okresem aklimatyzacji nazywa się początkowy okres pobytu w nowych warunkach klimatycznych, podczas którego organizm osoby podróżującej adaptuje się do odmiennych warunków otoczenia. Największe zmiany dotyczą układu krążenia, oddychania i skóry. Do odmiennego sposobu żywienia przystosowuje się również układ pokarmowy. Długość okresu adaptacyjnego zależy przede wszystkim od stanu zdrowia, wieku i wydolności fizycznej osoby podróżującej. U niektórych podróżujących aklimatyzacja może przebiegać dłużej, dotyczy to zwłaszcza osób starszych i otyłych.

W związku z dużą utratą wody i elektrolitów przez wydalanie i parowanie potu, mogą wystąpić zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, które mogą prowadzić do wyczerpania cieplnego i kurczów mięśniowych. W czasie aklimatyzacji należy pić dużą ilość wody, najlepiej napojów izotonicznych, w ilości co najmniej 3–4 litrów na dobę. Przy wysokiej temperaturze i wilgotności powietrza wykonywanie czynności związanych z dużym wysiłkiem i wytwarzaniem ciepła przez mięśnie (np. praca fizyczna i uprawianie sportu) należy rozpoczynać wcześnie rano i przerywać w południe, gdy słońce jest najsilniejsze i temperatura najwyższa, a następnie kontynuować późnym popołudniem. Bardzo ważny jest regularny sen, co najmniej 7 godzin na dobę, odpoczynek w najgorętszej porze dnia oraz unikanie nadmiernego wysiłku fizycznego w pierwszych dniach pobytu.

Unikanie zakażeń krwiopochodnych

Kontakt z krwią i innymi materiałami biologicznymi (np. nasienie, wydzielina pochwowa, tkanki, płyny ustrojowe skażone krwią) potencjalnie grozi zakażeniem. Zdrowa skóra skutecznie chroni przed zakażeniami krwiopochodnymi. Ryzyko zakażenia wirusami przenoszonymi drogą krwiopochodną (HBV, HCVHIV) towarzyszy zranieniom skóry i kontaktom błon śluzowych lub uszkodzonej skóry z materiałem zakaźnym. Dlatego bezpieczne jest na przykład podawanie ręki w czasie witania się – zdrowa skóra skutecznie chroni przed zakażeniem – natomiast ryzykowne są kontakty seksualne (styczność błon śluzowych).

Gdyby doszło do zranienia skóry i skażenia rany krwią osoby zakażonej, to ryzyko infekcji jest szacowane zgodnie z danymi WHO na około 6–60% w przypadku WZW B, 2% w przypadku WZW C oraz poniżej 0,1–0,3% w przypadku HIV. Ryzyko zależy dość ściśle od ilości zakażonej krwi, która dostanie się do organizmu. Unikanie zakażeń krwiopochodnych polega na rezygnacji z wszelkich zabiegów kosmetycznych, rytualnych, paramedycznych i medycznych wiążących się z naruszaniem ciągłości skóry lub kontaktu materiału biologicznego z błonami śluzowymi. W krajach o złej sytuacji sanitarnej należy się powstrzymać od wykonywania tatuaży, przekłuwania uszu, pępka i innych części ciała, piercingu, iniekcji i skaryfikacji (nacinania skóry).

Ograniczenie ryzyka chorób przenoszonych drogą płciową

Ograniczenie ryzyka chorób przenoszonych drogą płciową polega na powstrzymaniu się od korzystania z usług płatnego seksu, unikaniu przygodnych kontaktów seksualnych oraz konsekwentnym stosowaniu prezerwatyw. Najpewniejszym sposobem zapobiegania wszelkim chorobom przenoszonym drogą płciową jest powstrzymanie się od uprawiania seksu, w tym seksu oralnego. Niektóre działania zapobiegawcze, szczepienia przeciwko WZW typu A oraz typu B, jak też przeciwko HPV (wirus brodawczaka ludzkiego) można rozpocząć jeszcze przed rozpoczęciem podróży. Należy ograniczyć i kontrolować ilość spożywanego alkoholu i nie używać narkotyków. Po spożyciu alkoholu czy przyjęciu narkotyków ludzie podejmują bardziej ryzykowne zachowania, ponadto częściej padają wówczas ofiarą przestępstw np. kradzieży i rozbojów.

Ograniczenie ryzyka chorób pasożytniczych przenoszonych przez skórę

Niektórymi chorobami pasożytniczymi można się zarazić przez skórę (choroby np. ancylostomoza, nekatoroza – skórna larwa wędrująca), dlatego należy unikać chodzenia boso, zwłaszcza w miejscach, gdzie grunt może być skażony przez odchody zwierząt. Ponadto należy dbać o higienę stóp, pach i pachwin, unikając maceracji oraz podrażnień naskórka, które grożą grzybicą skóry.

Zachowanie higieny jamy ustnej

Higiena jamy ustnej ma bardzo duże znaczenie, gdyż w strefie klimatu gorącego próchnica zębów rozwija się znacznie łatwiej i szybciej. Dbanie o higienę jamy ustnej polega na myciu zębów po każdym posiłku, co najmniej trzy razy dziennie, przy użyciu wody wolnej od drobnoustrojów chorobotwórczych, najlepiej wodą butelkowaną.

Zachowanie higieny osobistej

Przestrzeganie zasad higieny osobistej nabiera szczególnego znaczenia w warunkach klimatu gorącego i wilgotnego. Ze względu na ryzyko zakażeń grzybami i chorobami pasożytniczymi nigdy nie należy korzystać ze wspólnych ręczników i ubrań. Trzeba dbać o czystość ciała i co najmniej raz dziennie brać kąpiel pod prysznicem. Po kąpieli należy dokładnie wytrzeć skórę, zwłaszcza, w okolicach pach, pachwin i przestrzeni międzypalcowych stóp. Po wysuszeniu skóry powinno się zastosować kosmetyki pielęgnacyjne, które chronią skórę przed nadmiernym wysuszeniem, a fałdy skórne przed odparzeniami. Nie powinno się dopuszczać do nadmiernego pocenia się ciała. Z opalania należy korzystać w sposób umiarkowany. Skóra powinna być chroniona przed silnym promieniowaniem ultrafioletowym. W krajach o klimacie cieplejszym od umiarkowanego konieczne jest używanie kremów z filtrem o wysokim współczynniku protekcji (SPF 15–50).

Szczególnie niebezpieczna jest długotrwała ekspozycja słoneczna w południe i we wczesnych godzinach popołudniowych w pierwszych dniach pobytu. Pierwszego dnia opalanie nie powinno być dłuższe niż 20–30 minut. Bieliznę osobistą należy zmieniać codziennie i prać na bieżąco. Jeśli jest to potrzebne, należy nosić obuwie do kąpieli, zarówno w wodzie (ochrona przed urazami: ostre kamienie, jeżowce), jak i na plaży (ochrona przed zarażeniem chorobami pasożytniczymi np. larwą skórną wędrującą). Należy zdecydowanie unikać kąpieli w zanieczyszczonych zbiornikach wody słodkiej, szczególnie na kontynencie afrykańskim i azjatyckim, gdzie występuje schistosomatoza.

Odpowiedni ubiór

Odzież powinna zapewnić maksymalny komfort cieplny. Zarówno przegrzanie, jak nadmierne wychłodzenie organizmu są czynnikami, które zmniejszają odporność i sprzyjają rozwojowi zakażeń. Z tego powodu bardzo ważne jest używanie odzieży dostosowanej do lokalnych warunków klimatycznych. Ze względów kulturowych ubiór nie powinien rażąco naruszać miejscowych zwyczajów. W klimacie gorącym należy nosić odzież, która nie utrudnia parowania potu – generalnie należy unikać materiałów z tworzyw sztucznych, z wyjątkiem nowoczesnych „tkanin technicznych”. Na terenach górskich, gdzie zimy i noce są chłodne, niezbędna jest ciepła odzież, wełniana lub z „tkanin technicznych”. Przy silnym nasłonecznieniu konieczne jest używanie nakrycia głowy. Obuwie musi być wygodne, najlepiej wysokie i na grubej podeszwie, co jest uzasadnione ochroną przed ukąszeniami stawonogów i innych zwierząt.

Higiena zakwaterowania i snu

Warunki pobytu i noclegu powinny być tym lepsze, im gorszy jest ogólny stan zdrowia osoby podróżującej i im słabsza jest jej zdolność adaptacji do lokalnego klimatu. Niezbędny jest stały dostęp do wody dla potrzeb sanitarnych oraz wody pitnej. Generalną zasadą jest, by miejsce zakwaterowania było czyste, z łatwo zmywalną podłogą i posiadało łazienkę lub co najmniej dostęp do prysznica. Pomieszczenie mieszkalne musi być właściwie wentylowane, przy czym okna powinny być zaopatrzone w szczelne siatki przeciwko owadom, a otwory wentylacyjne muszą mieć założone na stałe siatki chroniące przed gryzoniami i owadami. Pomieszczenie mieszkalne powinno być zaopatrzone w klimatyzację lub przynajmniej dobry wentylator.

Klimatyzacja nie tylko obniża temperaturę pomieszczenia, ale też wilgotność powietrza. Powinna ona być tak ustawiona, by uniknąć zbyt dużej różnicy temperatur po opuszczeniu pomieszczenia. Strumień powietrza wentylatora skierowany na osoby przebywające w pomieszczeniu nie może być zbyt silny, strumień zimnego powietrza z klimatyzacji powinien je omijać. Warunki noclegu muszą umożliwiać spokojny sen, któremu sprzyja cisza, dobra wentylacja, wilgotność względna 40–60% i temperatura nieprzekraczająca 25–27°C. Wiele osób podróżujących, zwłaszcza samolotem przez klika stref czasowych, cierpi na bezsenność. W razie potrzeby można doraźnie stosować leki nasenne.

21.04.2017
Zobacz także
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta