Biegunka podróżnych

Biegunka podróżnych jest jednym z najczęstszych problemów zdrowotnych u turystów w tropiku i w krajach, w których panują złe warunki sanitarne. Przed egzotyczną wycieczką warto poznać zasady zapobiegania biegunce podróżnych, a także zwalczania jej objawów.

Co to jest biegunka podróżnych i jakie są jej przyczyny?

Biegunka podróżnych to zespół objawów żołądkowo-jelitowych, najczęściej związany z zakażeniem przewodu pokarmowego u osób podróżujących. Do takiego zakażenia dochodzi w wyniku spożycia zanieczyszczonych mikrobiologicznie pokarmów lub napojów. W rejonach o złych warunkach sanitarnych oraz w tropiku biegunka podróżnych spowodowana jest zwykle przez infekcję bakteryjną.

Drobnoustrojami wywołującymi większość zachorowań u turystów w krajach rozwijających się są bakterie z gatunku Escherichia coli. Jedynie do około 5–10% przypadków biegunki w podróży prowadzą zakażenia wirusowe, a pasożyty odpowiedzialne są za niespełna 5% zachorowań.

Biegunka podróżnych występuje także u osób podróżujących w umiarkowanej strefie klimatycznej, w krajach rozwiniętych, w których standardy higieny są dobre. W takich okolicznościach dolegliwości żołądkowo-jelitowe należą wśród turystów do rzadkości.

Jak często występuje? Kto jest narażony na zachorowanie?

Biegunka podróżnych stanowi jeden z najczęstszych problemów zdrowotnych u turystów, którzy udają się do krajów rozwijających się. Przeciętnie w ciągu miesiąca pobytu w takich miejscach na biegunkę skarży się 20–50% podróżnych. Pomimo działań na rzecz poprawy warunków sanitarnych w wielu państwach w tropiku zagrożenie biegunką u podróżujących nie zmieniło się w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat. Największe ryzyko zachorowania dotyczy Indii i okolicznych państw, krajów Afryki, Azji Południowo-Wschodniej oraz Ameryki Łacińskiej. Powszechność tego problemu wśród turystów wymownie obrazują lokalne nazwy, nadawane w różnych częściach świata np. „klątwa Faraona”, „zemsta Montezumy”, „Delhi-belly” lub „galop gringo”.

Jak się objawia biegunka podróżnych?

Dolegliwości związane z biegunką podróżnych zazwyczaj pojawiają się nagle, w ciągu pierwszych dwóch tygodni podróży. Turysta skarży się na liczne wodniste wypróżnienia, ból brzucha, a niekiedy także gorączkę, nudności i wymioty. Takie objawy mogą wystąpić także bezpośrednio po powrocie z podróży.

Rzadziej obserwuje się stopniowe narastanie objawów biegunki. Niekiedy pojawiają się wzdęcia brzucha albo domieszka krwi lub śluzu w stolcu. Takie dolegliwości mogą być związane z zarażeniem pasożytniczym, np. amebozą.

W większości przypadków biegunka podróżnych ma charakter łagodny, a dolegliwości ustępują w ciągu kilku dni. Niemal połowa chorych zmuszona jest jednak z ich powodu do zmiany planów turystycznych lub służbowych w podróży.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów?

Większość dorosłych podróżnych jest w stanie poradzić sobie z objawami biegunki samodzielnie. W przypadku wystąpienia niepokojących dolegliwości (zob. tabela), które mogą świadczyć o poważnej chorobie i zagrożeniu zdrowia, należy jednak pilnie skontaktować się z lekarzem.

Konsultacja lekarska z powodu biegunki podróżnych może okazać się konieczna również u podróżujących dzieci, turystów w podeszłym wieku oraz osób przewlekle chorych, np. na cukrzycę lub choroby układu pokarmowego. Biegunka podróżnych u takich turystów w większym stopniu grozi odwodnieniem, powikłaniami lub zaostrzeniem przebiegu choroby przewlekłej.

Badania laboratoryjne zwykle nie są potrzebne, przydają się jednak do ustalenia rozpoznania w rzadkich przypadkach trudności w leczeniu biegunki podróżnych.

Jakie są sposoby leczenia?

W każdym przypadku biegunki podróżnych należy dbać o nawodnienie organizmu, czyli wypijać duże ilości bezpiecznych pod względem mikrobiologicznym napojów, np. butelkowanej wody mineralnej albo płynów świeżo przegotowanych. Można również zastosować doustne preparaty nawadniające zawierające glukozę oraz elektrolity (sole mineralne), które organizm traci podczas biegunki. W takie środki, w postaci saszetek z proszkiem do rozpuszczenia w wodzie, warto się zaopatrzyć jeszcze przed podróżą. W razie potrzeby w wielu krajach rozwijających się są one dostępne w miejscowych aptekach i znane pod nazwą ORS (oral rehydration salts).

Z wyjątkiem groźnych objawów wymienionych powyżej oraz innych szczególnych sytuacji (np. podróży w okresie ciąży) dorośli mogą łagodzić dolegliwości biegunkowe poprzez samodzielne zastosowanie leków hamujących perystaltykę jelitową (np. loperamidu). W krajach rozwijających się i w tropiku najlepsze efekty daje połączenie takich środków z antybiotykiem. Antybiotyk powinien być dobrany przez lekarza przed wyjazdem, stosownie do wrażliwości bakterii najczęściej wywołujących biegunkę w rejonie planowanej podróży. Zwykle w tym celu zaleca się pełnoletnim turystom cyprofloksacynę (lub inne antybiotyki z tej samej grupy farmakologicznej), azytromycynę lub ryfaksyminę. Łączne użycie loperamidu i właściwych leków przeciwbakteryjnych umożliwia szybkie wyleczenie. Objawy biegunki ustępują wówczas nawet w ciągu jednej doby. Turysta, który chciałby wyposażyć swoją apteczkę podróżną w leki przeciwbiegunkowe, może otrzymać zalecenia dotyczące ich stosowania podczas konsultacji w poradni medycyny podróży.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Objawy biegunki najczęściej całkowicie ustępują w ciągu kilku dni lub jeszcze wcześniej – po zastosowaniu odpowiedniej terapii. Główną przyczyną przedłużającej się biegunki podróżnych są zarażenia pierwotniakami, które wymagają szczególnego postępowania lekarskiego oraz leczenia przeciwpasożytniczego. W takich sytuacjach konieczna jest diagnostyka laboratoryjna, w tym badania mikroskopowe kału, a niekiedy także specjalistyczne badania krwi. W rzadkich przypadkach obserwuje się przewlekłe powikłania biegunki podróżnych, czyli takie choroby, jak reaktywne zapalenie stawów lub poinfekcyjny zespół jelita drażliwego. Objawy tych chorób utrzymują się mimo zwalczenia drobnoustrojów odpowiedzialnych za biegunkę.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Podstawowym sposobem zapobiegania biegunce podróżnych jest przestrzeganie zasad higieny oraz bezpiecznego żywienia się w tropiku i krajach rozwijających się (zobacz: Zapobieganie zakażeniom pokarmowym). W celu ochrony przed zakażeniami pokarmowymi w podróży do krajów o złych warunkach sanitarnych zalecane są szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A (WZW typu A), durowi brzusznemu, poliomyelitis oraz cholerze. Nie istnieje jednak szczepionka zabezpieczająca przed typową bakteryjną biegunką podróżnych. Częściową odporność przed zachorowaniem na biegunkę wywołaną przez niektóre szczepy E. coli zapewnia doustna szczepionka przeciwko cholerze.

W wyjątkowych sytuacjach lekarz może zalecić krótkoterminową profilaktykę biegunki w podróży przy użyciu leków przeciwbakteryjnych (ryfaksyminy lub antybiotyków z grupy fluorochinolonów). Dotyczy to zwłaszcza osób z chorobami przewlekłymi, których objawy mogą ulec pogorszeniu z powodu biegunki. Farmakologiczna profilaktyka biegunki podróżnych bywa także zalecana u osób, u których łatwiej dochodzi do zakażeń przewodu pokarmowego, np. z powodu przyjmowanych na co dzień leków. Nie jest to jednak rozwiązanie polecane rutynowo i wymaga konsultacji lekarskiej przed wyjazdem.